บทเรียนที่ 5 เมล็ดพันธุ์แห่งความดี: ข้าว ตัวอย่างของสิ่งมีชีวิตที่แสดงความสัมพันธ์ของสิ่งแวดล้อมทางชีวภาพและกายภาพ
ชั้น ป.3 คือช่วงเวลาที่เด็กๆ เข้าสู่วัยเรียนอย่างเต็มตัว พวกเขาจะเริ่มหันไปสนใจสิ่งไกลตัวมากขึ้น เริ่มอยากตามเทรนด์ ตามกระแสโลก จนหลงลืมสิ่งใกล้ตัวและรากเหง้าของตัวเองไป บทเรียนในปีนี้จึงเป็นการชวนให้เด็กๆ หันกลับมาย้อนมองความเป็นไทยอีกครั้ง ด้วยกิจกรรมการทำนาปลูกข้าว ซึ่งเป็นกิจกรรมที่เด็กๆ ชื่นชอบ

ข้าวถือเป็นวัตถุดิบสำคัญที่หล่อเลี้ยงชีวิตของคนไทยมายาวนาน แต่กว่าเมล็ดพันธุ์เล็กๆ นี้จะเติบโตขึ้นมาเป็นอาหารอันมีคุณค่าได้ ต้องอาศัยปัจจัยหลายอย่างทั้งสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิต ข้าวจึงทำให้เด็กๆ ได้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งแวดล้อมกับตัวเขา ที่ต่างก็เชื่อมโยงกันอย่างเป็นกัลยาณมิตร

ในบทเรียนนี้ เด็กๆ จะได้เข้าใจถึงความสัมพันธ์ของระบบนิเวศที่เกี่ยวข้องกับข้าว ได้แก่ พืช สัตว์ และมนุษย์จากการลงมือปลูกข้าวกินเองตามปฏิทินชาวนา ในระหว่างนั้นพวกเขาจะได้รู้จักศึกษา วิเคราะห์ปัญหาสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นในกระบวนการปลูก ซึ่งเป็นผลกระทบจากการบริโภคอันเกินพอดีของมนุษย์ ดังนั้น นอกจากการเรียนรู้ขั้นตอนการทำนาแล้ว เด็กๆ จึงได้เรียนรู้ที่จะบริโภคแต่พอดี และระลึกถึงความสำคัญของอาหารที่พวกเขากินด้วย

บทเรียนที่ 6 คืนสู่แผ่นดิน: ประเทศไทย
ในฐานะที่เกิดบนแผ่นดินไทย เด็กๆ จำเป็นต้องตระหนักถึงคุณค่าของแผ่นดิน รวมถึงสาเหตุที่มาของคำพูดที่กล่าวว่า ‘ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว’ ซึ่งแท้จริงแล้วเกิดจากความเสียสละของบรรพบุรุษผู้ร่วมกันสร้างผืนแผ่นดินนี้ให้สงบสุข อุดมสมบูรณ์ และมีวัฒนธรรมดีงามสืบทอดมาจนถึงรุ่นลูกรุ่นหลาย เด็กๆ ทุกคนจึงควรทำหน้าที่เป็นพลเมืองที่ดี ช่วยอนุรักษ์สิ่งดีๆ เหล่านี้เอาไว้ และช่วยพัฒนาชาติให้เป็น ‘แผ่นดินธรรม’ สืบต่อไป

เด็กๆ จะได้เรียนรู้ความเป็นไทยผ่าน ‘ข้าว’ อาหารหลักที่เชื่อมโยงกับวิถีชีวิตของชาวไทยทั่วประเทศ เมื่อเห็นความหลากหลายของเมืองไทยแล้ว พวกเขาจะได้เรียนรู้เรื่องลักษณะทางภูมิศาสตร์ของประเทศ ซึ่งส่งผลให้สิ่งแวดล้อมในแต่ละภาค ไม่ว่าจะเป็นภูมิอากาศ ปริมาณน้ำฝน พืชพรรณ และสัตว์มีความแตกต่างกัน ทำให้เกิดวัฒนธรรมและวิถีชีวิตที่หลากหลายเฉพาะถิ่น

บทเรียนที่ 7 พลังน้ำใจ: น้ำและความสัมพันธ์ของธาตุทั้ง 4
เพื่อให้เด็กๆ เข้าใจการเป็นหนึ่งเดียวกันของธาตุทั้ง 4 ที่มีอยู่ในธรรมชาติและในตัวมนุษย์ พวกเขาจึงได้เรียนรู้เรื่องน้ำทั้ง 3 โลก นั่นคือ น้ำนอกกาย น้ำในกาย แล้วเชื่อมโยงกลับมาพัฒนาน้ำในใจให้ชุ่มฉ่ำ ไม่แห้งเหือดไป เพราะเด็กวัยนี้จะเริ่มสนใจแต่เรื่องตนเอง คิดถึงปัญหาของตนเองเป็นหลัก อยู่กับตนเองมากจนอาจหลงลืมผู้คนที่อยู่รอบข้างไป

ในห้องเรียนเด็กๆ จะได้เรียนเรื่องสิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่ประกอบไปด้วยธาตุทั้ง 4 โดยมี ‘น้ำ’ เป็นตัวเอกของเรื่อง เพราะน้ำเป็นธาตุที่จับต้องได้ และมีความสำคัญต่อสิ่งมีชีวิตทุกชนิด พวกเขาจะได้รู้จักน้ำในกายหรือน้ำด้านกายภาพ ก่อนจะขยายไปสู่การเรียนรู้น้ำนอกกาย หรือแหล่งน้ำต่างๆ หลังจากนั้นจึงย้อนกลับมาดูน้ำในใจของตน ในที่สุดเด็กๆ จะเห็นความเชื่อมโยงของคนและน้ำ ทำให้พวกเขามีจิตสำนึกดีงาม อยากดูแลรักษาแหล่งน้ำและทรัพยากรอื่นๆ จนเข้าใจประโยคที่ว่า ‘น้ำคือชีวิต’ อย่างแท้จริง

บทเรียนที่ 8 ตามรอยกรรม ย้ำดูตน: การกำเนิดเมืองและประวัติศาสตร์กับวิถีชีวิตริมน้ำของชาวไทย
ในเทอมต่อมา เด็กๆ จะได้เชื่อมโยงเรื่องน้ำไปสู่การดำเนินชีวิต สังคม และวัฒนธรรมของมนุษย์ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน พวกเขาจะได้เห็นบทบาทสำคัญของน้ำต่อวิถีชีวิตในอาณาจักรต่างๆ ตามประวัติศาสตร์ชาวไทย

เด็กๆ จะได้เรียนรู้ประวัติศาสตร์ด้านการเมือง การปกครอง รวมถึงได้ทำความรู้จักและเรียนรู้คุณธรรมของวีรชนคนกล้า ที่มีบทบาทสำคัญในการรวบรวมและดำรงไว้ซึ่งแผ่นดินไทย เพื่อนำหลักในการปฏิบัติตนเหล่านั้นมาประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและผู้อื่น นอกจากนี้เด็กๆ ทุกคนจะต้องศึกษาประวัติศาสตร์ของครอบครัวตนเองอย่างละเอียด เพื่อตามรอยกรรมแล้วนำสิ่งที่ได้มาเป็นหลักตั้งตนในการพัฒนาตนเองต่อไป

บทเรียนที่ 9 ต้นเหตุแห่งตน: กำเนิดโลก-กำเนิดชีวิต ‘บิ๊กแบงแห่งตัวตน’
เด็กๆ ชั้นป.5 จะมีพัฒนาการค่อนข้างคล้ายกับเด็กป.4 คือให้ความสำคัญกับตัวเองมาก แต่จะเริ่มเพ็งโทษคนอื่น โดยลืมย้อนมองกลับมาตัวเราเองก็อาจมีข้อผืดพลาดได้เช่นกัน ในเทอมนี้เด็กๆ จะได้เรียนรู้เรื่องความจริงตามธรรมชาติ ย้อนกลับมาดูต้นเหตุแห่งตน หรือเหตุปัจจัยของการเกิดสรรพสิ่งทั้งหลายที่ทุกอย่างล้วนแน่นอน เมื่อตั้งอยู่ ย่อมมีการเปลี่ยนแปลง และดับสลายไป บทเรียนรู้จะทำให้พวกเขาเกิดปัญญาในการดับทุกข์ที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน และลดความยึดมั่นในการเป็นตัวเป็นตนของตัวเองได้

บทเรียนบูรณาการของเด็กๆ จะพูดถึงกระบวนการเกิดและการเปลี่ยนแปลงของโลก ตั้งแต่โลกยังไม่มีสิ่งมีชีวิต จนถึงเวลาที่โลกมีปัจจัยพร้อมให้เกิดสิ่งมีชีวิตต่างๆ จนเกิดการวิวัฒนาการเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ ตามหลักทางพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อม ทำให้โลกนี้มีสิ่งมีชีวิตหลากหลาย มีธาตุทั้ง 4 และมีปรากฎการณ์ทางธรรมชาติต่างๆ

นอกจากนี้ เด็กๆ ยังจะได้ย้อนกลับไปรู้จักต้นกำเนิดของชีวิตทั้งหลาย การพยายามปรับตัว การอยู่อาศัย การสืบพันธุ์ และการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรมตามวัฏจักรชีวิต ซึ่งมีความไม่แน่นอน และสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา

บทเรียนที่ 10 ตนเป็นต้นเหตุ: สัมพันธภาพของสรรพสิ่ง
เมื่อรู้จักเรื่องโลกในมุมต่างๆ แล้ว เด็กๆ จะต้องเห็นภาพใหญ่ระหว่างความสัมพันธ์ของธรรมชาติ ที่สอดคล้องกับกายและชีวภาพรอบตัวพวกเขา ในเทอมนี้เด็กๆ จึงได้ทำความรู้จักกับ ‘ระบบนิเวศ’ ขนาดใหญ่ ซึ่งเชื่อมโยงกันตั้งแต่จักรวาล สสาร พลังงาน ดินฟ้าอากาศ สรรพชีวิต และพฤติกรรมของมนุษย์ ทุกๆ คนในชั้นเรียนจะได้ร่วมกันค้นหาคำตอบต่อคำถามที่ว่า ‘มนุษย์นั้นหรือคือนายเหนือธรรมชาติ’

เด็กๆ จะได้เรียนรู้ระบบความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิต ไปพร้อมกับการ ‘ไขความลับของปฐพี’ หรือการเรียนรู้โลกใต้พิภพ แหล่งทรัพยากรธรรมชาติ และแหล่งพลังงานทั้งหมด แล้ววิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงทางสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ เพื่อให้เด็กๆ เกิดจิตสำนึก รู้จักใช้และอนุรักษ์ทรัพยากรต่างๆ ให้มากขึ้น จนสามารถตอบคำถามได้ว่ามนุษย์เป็นนายเหนือธรรมชาติจริงหรือไม่

บทเรียนที่ 11 โลกรอดได้เพราะกตัญญู: โลก-ดวงดาว-จักรวาล-ตัวเรา
จากการเรียนรู้สิ่งที่ใกล้ตนเองที่สุด คือร่างกาย สิ่งมีชีวิต และสิ่งไม่มีชีวิตรอบตัว จนค่อยๆ เห็นความเชื่อมโยงของสรรพสิ่งทั้งหลายในโลกมาตลอดการเรียนในระดับชั้นประถมศึกษาแล้ว ในปีสุดท้ายของการเรียนรู้ เด็กๆ จะได้ถอยออกไปมองเห็นภาพรวมของธรรมชาติและสรรพสิ่ง ตั้งแต่โลกไปจนถึงจักรวาล พวกเขาจะได้เรียนรู้การกำเนิดจักรวาลและเอกภพ พลังงานพื้นฐานทั้ง 4 ในจักรวาล อาณาจักรของดาว ระบบสุริยะ แล้วร้อยเรียงเรื่องราวกลับมาสู่จิตใจของตนเอง

เด็กๆ จะได้เข้าใจบทเรียนที่สำคัญของการไม่นำตนไปเป็นศูนย์กลางของสรรพสิ่ง เพราะเราช่างเป็นส่วนน้อยนิดเมื่อเทียบกับจักรวาลอันกว้างใหญ่นี้ และเมื่อพวกเขาเห็นตนเองเป็นส่วนหนึ่งของจักรวาลแล้ว พวกเขาย่อมเกิดเมตตาต่อคนรอบข้าง ธรรมชาติ และสรรพสิ่งทั้งหลาย เพราะเมื่อเราดับสิ้นไป ก็เหลือเพียงแค่คุณงามความดีเท่านั้นที่จะช่วยพัฒนาโลกนี้ให้ดีขึ้น

บทเรียนที่ 12 แกะสลักชีวิต: การสร้างประโยชน์ตน ประโยชน์ท่าน
เทอมสุดท้ายของระดับชั้นประถมศึกษา เด็กๆ จะได้ใช้เวลาในการตั้งสติทบทวน และวางแผนพัฒนาตนเองตามหลักเพียร 4 อริยสัจ 4 และอิทธิบาท 4 ทั้งด้านวิชาการและวิชาชีวิต รวมถึงฝึกเชื่อมโยงนำความรู้ที่สั่งสมมาใช้ให้เกิดประโยชน์ด้วยการเป็นผู้นำทำกิจกรรมจิตอาสาในโครงการของโรงเรียน และออกไปอาสาช่วยงานที่เป็นกุศลต่างๆ ในชุมชนจริง นี่จะทำให้พวกเขาได้ขัดเกลาพัฒนาจิตใจของตนเอง ถือเป็นการฝึกทำหน้าที่ของมนุษย์ที่แท้จริง ผู้สามารถสร้างประโยชน์ต่อตนเองและผู้อื่นได้ เตรียมพร้อมสำหรับการก้าวออกจากรั้วทอสีไปสู่ชีวิตนักเรียนมัธยมต่อไป